Киргизско-русский словарь - күн

1. солнце;

күн чыкты солнце взошло;

күн чыгыш

1) восход солнца;

2) восток;

күн чыга или күн тие с восходом солнца; ранним утром;

күн чыгардын алдында перед восходом солнца;

күн батты солнце зашло;

күн баткандан кийин после захода солнца;

күн кызылын ала батты примета солнце село, захватив свою красноту (т.е. закат был чистым, что предвещает хорошую погоду);

күн батыш

1) заход солнца;

2) запад;

күн жак или күн жүрүш или күн жүрүш жагы юг;

күн жүрүштө на юге;

күн жүрүш жактан с южной стороны;

күн тоо-тоонун башына тие когда солнце только-только ещё касается верхушек гор;

күн абада толгондо, түш абыдан болгондо фольк. когда солнце в небе станет полным, когда наступит точно полдень;

күн тийбес жер место, куда не доходят солнечные лучи;

күн тийбес жерге бактырып фольк. заботясь и лелея (букв. воспитывая там, куда солнце не попадает);

күн тийген жердин баарысы весь мир;

2. день;

күн өттү иш бүттү день прошёл и хорошо (букв. день прошёл дело кончилось);

эки күн два дня;

эки күнү в течение двух дней;

отуз күнү в течение тридцати дней;

бул күнү в этот день;

биз үчүн кырк күнү той бер жана кырк күнү оюн кылгын фольк. устрой нам пир на сорок дней и игры на сорок дней;

он төртү күнү четырнадцатого числа;

экиси күнү жөнөймүн я отправлюсь второго числа;

ошол эле күнү в тот же день;

мындан төрт күнү илгери четыре дня тому назад;

күнү бүгүн вот сегодня;

күнү бугүн да даже и сегодня; и по сей день;

күнү бүгүнгө чейин вплоть до сего дня;

күнү бүгүнкүдөй

1) как сегодняшний;

2) перен. свеженький;

күнү кечээ вчера; именно вчера;

кечээ гана күнү только вчера; не дальше как вчера;

оң күн счастливый день; день, предвещающий удачу;

улуу күн или чоң күн великий день (пятница);

атка минип оң күнү, аттаныпсыз чоң күнү фольк. сев на коня в счастливый день, ты двинулся в путь в великий день;

жума күн

1) пятница;

2) перен. то же, что жуманын кадыр түнү (см. кадыр I);

бир күнү или бир күн или күндөрдүн бир күнүндө однажды, в один прекрасный день;

качсак да, бир күн өлөбүз фольк. хотя и убежим, (всё равно) когда-нибудь умрём (трусость не даст вечной жизни);

күнүгө или күндө каждый день, ежедневно;

күнүнө на каждый день;

козу ордуна союшу күнүнө бирден тай болчу фольк. на убоину на каждый день вместо ягнёнка был жеребёнок;

күнү-түнү или күнү-түн или күн-түнү или южн. түн-күн или күндүр-түндүр днём и ночью, днями и ночами, круглые сутки;

күнү-түндүк өмүр жизнь за одни сутки;

баш күндөн или баш күнтөдөн с давних времён, издревле;

чын баатырдын адаты, баш күндөн келген санаты фольк. (это) обычай истинного богатыря, издревле идущий пример;

күнүн в течение одного дня;

күнүн барып, күнүн келет он в один день съездит (поедет и возвратится);

Ошко күнүн барып келиш кыйын в Ош трудно за один день обернуться (поехать и возвратиться в тот же день);

кысырактын кырк байтал, күнүн баарын сойдурду фольк. он приказал в один день зарезать сорок яловых кобылиц;

жыл маалына күн жетти исполнился год;

күндөн күнгө с каждым днём; что ни день, то...;

эмгек күнү трудодень;

жумуш күнү рабочий день;

адам күнү человекодень;

3. время, времена; эпоха;

күнүндө күркүрөгөн в своё время он гремел (был славен);

күн кетип калды южн. время прошло;

4. погода;

күн ачык погода ясная;

күн жаап турат идёт дождь;

күн бүркөлүп, ачылып турат переменная облачность;

мезгил-мезгили менен күн жаайт временами осадки;

күн селдеди дождь немного утих;

мезгил кыш, күн аяздуу время зимнее, погода морозная;

5. (ср. өмүр I оокат, тиричилик, турмуш) жизнь;

балыктын күнү көл менен, жигиттин күнү эл менен погов. жизнь рыбы (связана) с озером, жизнь молодца с народом;

күнү бүтүп, суусу түгөндү его дни сочтены;

жетимчилик күнүн өз башынан кечирген он испытал муки сиротской жизни;

күн көржить, существовать;

күнүмдү көрбөй калайын! чтоб мне не видеть солнца (если я...) !;

өз күнүн өзү көргөн он жил самостоятельно; он от других не зависел;

өз күндөрүн өздөрү көрүп жүрүштү они сами находили себе пропитание; они не были на чьём-л. иждивении;

өлбөстүн күнүн көрүп жүрөт он с голода не умирает, но и сыт не бывает;

көрөр күнү или көрөйүн деген күнү предстоящая ему жизнь; то, что ему придётся испытать в жизни;

менин дагы көрөйүн деген күнүм бар мне тоже хочется ещё пожить на белом свете;

көрөр күнүм, ичер суум бар экен я, оказывается, ещё поживу на белом свете;

көрөр күнүн көрө албай, көмүлүп жатып калат фольк. он не проживёт определённого ему века, будет похоронен;

көрөр күнүң ушул вот это твоя участь (на другую не надейся);

менсиз көрөр күнү жок без меня он не может существовать;

күн көрсөтдать возможность жить;

ал сага күн көрсөтпөйт он тебе не даст жить, он тебя со свету сживёт;

күн өтили күн өткөржить, проводить жизнь;

кез келген жерде күн өттүм я жил где попало;

чала тоют күн өткөрүп ведя полуголодное существование;

күн тартиби повестка дня;

күн тартибине коюлду поставлено на повестку дня;

күндөгүдөй как всегда, как обычно;

күндөгүдөй үйлөрүнө тынч алып отура алышкан жок они не могли спокойно, как всегда, сидеть дома;

күнүң тууду твоё солнце взошло; пришло твоё время (наслаждаться, быть счастливым); пришло твоё счастье;

ал убакта күчтүүнүн күнү тууп, карылуунун карды тоюучу то были времена (экономически) сильных, сыты были могущественные;

эл башына күн тууса, эл жараткан эр келет фольк. когда наступает счастливое для народа время, появляется молодец по нраву народу (т.е. героя порождает время);

күн өтүп кетти поразил солнечный удар;

күн какты изнурена, истощена (от. жары, гл. обр. о лошади);

күн салмечтать о чём-л.;

күлүккө күн салгыча, байталга бак берсин погов. чем мечтать о скакуне, лучше пожелать кобыле счастья (т. е чем увлекаться одним скакуном, лучше следить за всем табуном);

күн салдырили күн салгызбыть поставленным в зависимость от кого-чего-л.;

сага күн салдырып (или салгызып) койдум я поставлен в зависимость от тебя;

андай болбогон күндө в противном случае;

күн карама

1) (южн. күн батыш) подсолнечник;

2) двуличный;

күнү кеткен

1) разорившийся, обедневший;

2) потерявший положение в обществе;

күндүн чыкканы менен батканындай не подлежит никакому сомнению (букв. как восход и заход солнца);

күнүн көрпользоваться благами чего-л.;

малдын күнүн көрүп жатам я живу тем, что мне даёт скот;

аттын күнүн ал көрдү конём пользовался он (получал от коня выгоду);

күмүштү жыйган сен болдуң, күнүн көрдү алты арам фольк. серебро накопил ты, а благами его воспользовались шесть негодяев;

балаңдын күнүн ким көрөт? кому на радость будет твой сын?

балдарыңыздын күнүн көрүңүз живите вашими детьми (живите всем тем, что они вам доставляют);

көрөр күнүм ласк. (к ребёнку) солнышко моё, надежда моя;

иий, күнүңдү көрөйүн! ласк. (к ребёнку) ой, радость ты моя!;

катуу айтып жиберген күндөрүм да болот случается и со мной, что я грубо скажу;

күлө, турган күн барбы! где же там смеяться!; до смеха ли!;

күндөн калды он подавлен; он в подавленном настроении;

күнү түштү с дат. п. он стал нуждаться в..., он попал в зависимость от...;

күнүң түшпөйт элекке стих. ты не будешь зависеть от сита (не будет нужды просеивать);

күнүбүз ошого эле түшүп калган жок свет на нём не клином сошёлся; он не свет в окошке;

башына күн түштү на него свалилась беда;

ат башына күн түшсө, ооздугу менен суу ичет; эр башына күн түшсө, өтүгү менен суу кечет погов. свалится беда на коня, он с удилами воду пьёт; свалится на молодца беда, он через воду в сапогах переходит (разнуздывать некогда, снимать сапоги некогда);

кайра жаар күн болуп фольк. (о богатыре) с грозным видом;

дүйнө күн! (или дүйнөгүн!) увы!, как жаль!;

моминтип калдым, дүйнөгүн! стих. увы! я остался в таком вот положении!;

күндүн кызылы лучи заходящего солнца;

күндүн кызылы менен батсын! проклятие чтоб не дожить ему до ночи!;

тан күнү см. таң I;

таңда күнү см. таңда;

күндүн мурду см. мурун I;

демейки күн см. демейки;

каран күн см. каран II 1;

айы-күнү см. ай I;

аттуу күн см. аттуу I.